Πολλές οι ανταμοιβές της φύσης και της ιστορίας για τον πεζοπόρο αλλά και πίκρες που θα εισπράξει από την ανθρώπινη αδιαφορία και εγκληματικότητα…
Οι λέξεις είναι λίγες και οι φωτογραφίες μικρές για να χωρέσουν την περιγραφή ενός περίπατου στο Δρόμο του Νερού. Το ραντεβού με τον Ορειβατικό Σύλλογο Καβάλας, τα μέλη του και τον πρόεδρο του Θανάση Δασκαλούδη, ήταν στις 9 το πρωί στην εκκλησία του Αγ. Κωνσταντίνου, σημείο που θεωρείται πλέον το τέλος του Δρόμου του Νερού, μιας και το ουσιαστικό κατά το παρελθόν το νερό συνέχισε το ταξίδι του, διασχίζονταν την συνοικία του Σούγιουλου (su yol ο δρόμος του νερού στην τουρκική) έφτασε στις Καμάρες και από εκεί άρχιζε η διακλάδωση προς όλες τις δημόσιες βρύσες της χερσονήσου της Παναγίας.
Αυτά μέχρι πριν εκατόν πενήντα χρόνια καθώς στην πορεία αυτό το νερό μοιράστηκε και στις νέες συνοικίες που δημιουργήθηκαν και φτάσαμε μέχρι πριν μερικές δεκαετίες να συνεισφέρει το μεγαλύτερο μέρος του νερού που είχε η πόλη της Καβάλας. Στα τέλη της δεκαετίας του '60, επί Βαγγέλη Ευαγγελίου και μετά σταμάτησε να έρχεται το νερό καθώς δεν επαρκούσε πλέον για τις ανάγκες της πόλης και υποχρέωσε την τότε δημοτική αρχή να κατασκευάσει νέο δίκτυο και να φέρει νερό από το Κεφαλάρι της Δράμας.
Ο αγωγός
Ο Δρόμος του Νερού διατηρείται μέχρι σήμερα σε σχετικά καλή κατάσταση, παρά την εγκατάλειψη και τις εγκληματικές επεμβάσεις που έχουν γίνει σε πολλά σημεία, καταστρέφοντας το μνημείο. Η πεζοπορία ξεκινάει με το δρόμο να έχει μια ήπια σχετικά κλίση και όπως εξηγούσε ο κ. Δασκαλούδης έχει αναγνωριστεί η τεχνική αρτιότητα του έργου που επί αιώνες ύδρευε την Καβάλα και μεταξύ των επισημάνσεων είναι η εξαιρετική ποιότητα κατασκευής, η αξιοποίηση της κλίσης του εδάφους για να έχει το νερό όσο γίνεται σταθερή ταχύτητα - μιας και πίστευαν ότι η μεγάλη ταχύτητα μειώνει την ποιότητα του - και φυσικά η ευρηματικότητα με την οποία αντιμετώπισαν τα φυσικά εμπόδια, με απόλυτη ευελιξία και σεβασμό στην φύση. Ο δικηγόρος Θόδωρος Λυμπεράκης, γνωστός ιστοριοδίφης εξηγεί το πώς ήταν κατασκευασμένος ο αγωγός από πέτρες και κουρασάνι και μπόρεσε να «σηκώσει» για αιώνες την μεταφορά τόσων τόνων νερού. Όλος ο αγωγός ήταν σκεπασμένος με πλάκες, οι οποίες σε ορισμένα σημεία έχουν σχήμα τομής κυλίνδρου σαν αρχαίες κολόνες που ξαναχρησιμοποιήθηκαν σε και ορισμένες δε πλάκες είναι από απολιθωμένα δένδρα!
Τα πρώτα κτίσματα που συναντάμε είναι μια δεξαμενή στην οποία γίνονταν η καθίζηση του νερού προκειμένου να συγκρατούνται τυχόν φερτές ύλες. Ανάλογες δεξαμενές υπήρχαν και άλλες στο μήκος της διαδρομής. Αξίζει να σημειώσουμε ότι καθ' όσον διάστημα ο αγωγός ήταν σε λειτουργία απαγορεύονταν στους πεζοπόρους να τον περπατήσουν, για να εξυπηρετηθούν όμως υπήρχε δίπλα ακριβώς χαραγμένο μονοπάτι. Γι' αυτό και όλες οι βρύσες που θα συναντήσουμε στη διαδρομή είναι στραμμένες με την πλάτη στον Δρόμο του Νερού και πρόσωπο προς το μονοπάτι που σήμερα πλέον δεν υπάρχει.
Το πέρασμα
Η πρώτη ώρα του περιπάτου γίνεται στην σκιά μιας ήπιας βλάστησης από διάφορα άγρια και καρποφόρα δένδρα, η οποία σε ορισμένα σημεία σκοτεινιάζει το φως και δημιουργεί την αίσθηση του περάσματος. Οι ασφόδελοι στις άκρες του δρόμου έρχονται να μας θυμίσουν το μύθο της Περσεφόνης, η οποία είχε βγει με τις θεραπαινίδες της στο Νύσσιο πεδίο - σημερινό κάμπο των Φιλίππων - για να μαζέψει λουλούδια όταν δέχθηκε την επίθεση του Πλούτωνα, που την άρπαξε και την οδήγησε στον κάτω κόσμο. Αυτός ο μύθος είναι ίσως και ο λόγος για τον οποίον οι αρχαίοι Έλληνες, τον ασφόδελο, τον είχαν ως σύμβολο πένθους και λησμονιάς και τον έσπερναν στους τάφους των προσφιλών νεκρών τους, επειδή πίστευαν ότι οι νεκροί τρέφονταν με τις ρίζες του. Ο Όμηρος στην Οδύσσεια του αναφέρει τον «ασφόδελο λειμώνα» απ' όπου περνούσαν οι ψυχές των νεκρών πριν κατέβουν στον κάτω κόσμο, διαβάζουμε στην μυθολογία. Η χλωρίδα στο Δρόμο του Νερού είναι πλούσια θρεμμένη από το πλούσιο νερό με πολλά γνωστά και λιγότερα γνωστά φυτά. Στην πορεία δεν είναι λίγες οι φορές που θα συναντήσουμε την εντυπωσιακή λόγω ύψους και μωβ χρώματος δρακοντιά (Dracunculus vulgaris) με την «άβρωτον και φαρμακώδη» ρίζα αλλά τόσο δυσπρόσιτη λόγω δυσοσμίας. Για την οποία ο κ. Λυμπεράκης θα μας εξηγήσει ότι είναι ένα φυτό που το συναντάμε σε χαμηλό υψόμετρο στο Παγγαίο και στην εν λόγω περιοχή το ονομάζουν και νεκρολούλουδο. Φυσικά λόγω εμφάνισης, διαθέτει παλαμοειδές σχισμένα φύλλα και βλαστό ο οποίος φέρει πορφυρές κηλίδες και ο οποίος καταλήγει σε μια πελώρια καστανοπόρφυρη σπάθη που περιβάλλει μερικώς τον σπάδικα.
Πετρόχτισες βρύσες και γεφύρια
Στο δρόμο θα συναντήσουμε 2-3 παλιές πετρόχτισες βρύσες κατασκευασμένες για να δροσίζονται οι διαβάτες που χρησιμοποιούσαν τη διαδρομή αυτή προκειμένου να φτάσουν μέχρι την Παλιά Καβάλα. Δρομολόγιο που στα χρόνια της Βουλγαρικής κατοχής το έκαναν πάρα πολλοί καβαλιώτες προκειμένου να προμηθευτούν λίγα τρόφιμα και να ξεγελάσουν την πείνα τους. Η διαδρομή στολίζεται επίσης από τα εντυπωσιακά πέτρινα τοξοτά γεφύρια που τα βλέπεις κα αναρωτιέσαι προς τι τόση εγκατάλειψη; Μετά από μια ώρα και κάτι παραπάνω, η ομάδα των 35 - 40 άτομα που απαρτίζουν την ομάδα των περιπατητών φτάνει στο σημείο που είναι η μεγάλη κοιλαδογέφυρα της Εγνατίας Οδού. Εκεί βρίσκονται και οι εικόνες της απόλυτης καταστροφής, σε ορισμένα σημεία ο Δρόμος του νερού είναι σκεπασμένος από τα μπάζα, ενώ ένα γιοφύρι είναι έτοιμο να καταρρεύσει εξαιτίας των μπαζών τα οποία έφραξαν τη δίοδο του νερού με συνέπεια αυτό να εκδικηθεί σκάβοντας του τα θεμέλια. Για να φτιαχτεί η μεγάλη κοιλαδογέφυρα ξοδεύτηκαν εκατομμύρια ευρώ και από αυτά δεν μπόρεσαν να περισσέψουν 5-10.000 ευρώ για να καθαριστούν τα μπάζα και να σωθεί το γεφύρι. Επίσης μεγάλη παραφωνία, την οποία θα συναντήσουμε λίγο παρακάτω είναι οι παρατημένες σωλήνες αμιάντου από την ΔΕΥΑΚ, ποιος ξέρει από πότε...
Η πορεία συνεχίζεται κάτω από την κοιλαδογέφυρα με προορισμό τη Μάνα του Νερού (σούμπασι), την μεγάλη πηγή που για αιώνες έδινε το νερό της στην πόλη της Καβάλας. Εδώ να σημειώσουμε ότι αν δεν υπήρχε αυτό το νερό και αν δεν είχε κατασκευαστεί ο δρόμος του νερού, η Καβάλα ίσως και να μην υπήρχε... Από αυτή την πηγή έπαιρνε νερό η βυζαντινή Χριστούπολης και αυτό ταξίδευε μέσω του μακρού τείχους που είχε κατασκευάσει ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β' και έφτανε μέχρι την είσοδο των σπιτιών. Κάτι ανάλογο με αυτό που έχει διασωθεί και υπάρχει μέχρι σήμερα στην βυζαντινή Αναστασιούπολη (Περιθώριο) έξω από την Ξάνθη, όπου εκεί έπαιρνε νερό από τα γειτονικά βουνά της Ροδόπης.
Η Μάνα του νερού
Μετά το πέρασμα της μεγάλης κοιλαδογέφυρας η διαδρομή στο Δρόμο του Νερού γίνεται πιο ανηφορική αλλά και πιο ενδιαφέρουσα. Η βλάστηση γίνεται οργιαστική και πολλές φορές τα βήματα γίνονται σχεδόν στο σκοτάδι, διαβαίνουμε με προσοχή τα ρουμάνια και στα ανοίγματα, η θέα, διαπιστώνουμε ότι έχει αλλάξει και ενώ νωρίτερα βλέπαμε το Περιγιάλι και την ανατολική πλευρά της πόλης τώρα αρχίζει να διευρύνεται και να αγκαλιάζει σχεδόν όλο τον κόλπο της Καβάλας. Σε πάρα πολλά σημεία ο αγωγός είναι σπασμένος ή γεμάτος χώματα και τα καλύμματα βγαλμένα αλλά σε αρκετές περιπτώσεις και σπασμένα. Γι' αυτό και σε ορισμένα σημεία ο δρόμος είναι γλιστερός από τις λάσπες. Τα βήματα συνοδεύονται από τον ήχο του γάργαρου νερού που αιώνες τώρα λέει το δικό του τραγούδι μαζί με τα χιλιάδες πουλιά που είναι κρυμμένα στις φυλλωσιές. Με πολύ κόπο και πολύ ιδρώτα η ομάδα φτάνει κάποια στιγμή στην πηγή, «στην Μάνα του νερού». Εκεί άλλη απογοήτευση. Η κατάσταση της βρύσης είναι η πλήρης εγκατάλειψη και η απαξίωση της ιστορικής της αξίας. Από παλιά η τοποθεσία φέρει το όνομα «τα τρία καραγάτσια» μόνο που τα δένδρα δεν υπάρχουν πια αφού ξεράθηκαν. Η περιοχή είναι γεμάτη τρύπες από την νυχτερινή δραστηριότητα των χρυσοθήρων που αναζητούν μανιωδώς χαμένους θησαυρούς. Μερικοί από τους λάκκους είναι φρεσκοσκαμμένοι, μόλις την προηγούμενη νύχτα. Μια μεγάλη αγριομηλιά προσφέρει στον ίσκιο της για την ξεκούραση των πεζοπόρων και η πηγή, πλουσιοπάροχα, το παγωμένο της νερό για να ξεδιψάσουν. Από κάτω ο ορίζοντας είναι ανοιχτός και ακόμη και η πιο ευρύχωρη ματιά δεν είναι ικανή για να τον χωρέσει. Σε ιδανικές συνθήκες η ορατότητα πρέπει να φτάνει μέχρι και τα νησιά του Β. Αιγαίου. Εδώ τελειώνει ουσιαστικά ο Δρόμος του Νερού και συνεχίζει το μονοπάτι της Παλιάς Καβάλας.
Το πάρτι της φύσης
Μετά από μια πεζοπορία δυόμιση ωρών και ένα ολιγόλεπτο διάλειμμα η πορεία ξεκινάει εκ νέου με προορισμό την Παλιά Καβάλα και η διαδρομή μας επιφυλάσσει και νέες εκπλήξεις. Ελεύθερα άλογα που τρέχουν μαζί με τα πουλάρια τους όλο καμάρι και με την χαίτη τους να ανεμίζει στο φύσημα του ανέμου, σαφώς και δεν είναι μια συνηθισμένη, καθημερινή εικόνα. Λίγα μέτρα πιο κάτω, σπασμένα κεραμικά μάλλον της Οθωμανικής περιόδου και οι 2 - 3 είσοδοι χρυσορυχείων όπως διαπιστώνει από την αυτοψία ο Θόδωρος Λυμπεράκης. Αν σκεφτεί κανείς το πόσα εγκαταλειμμένα χρυσορυχεία υπάρχουν στο Παγγαίου, γύρω από την Καβάλα και συνολικά στο Σύμβολο και στα Όρη της Λεκάνης, μάλλον θα συμφωνήσει με την άποψη ότι τελικά η Σκαπτή Ύλη, περιοχή στην οποία διέμενε μέχρι τον θάνατο του ο Θουκυδίδης, συγγράφοντας το έπος του Πελοποννησιακού πολέμου δεν είναι ένα σημείο αλλά όλη η ευρύτερη περιοχή που περιγράψαμε. Ας το αφήσουμε προς το παρών αυτό μιας και είναι θέμα που προκαλεί έριδες οι οποίες θα συνεχίζονται όσο δεν υπάρχει η αναγκαία επιστημονική τεκμηρίωση.
Εδώ η φύση κάνει πάρτι και είναι μεθυστική, τεράστιοι λειμώνες με αγριομέντα, θυμάρι και ρίγανη, σε τόσο μεγάλες ποσότητες που ζαλίζεσαι από το άρωμά τους. Δε μπορείς να πιστέψεις που βρίσκεται και τι είναι αυτό το μεθυστικό κοκτέιλ που πλανάτε στην ατμόσφαιρα. Η πορεία συνεχίζεται λίγο ακόμη ανηφορική μέχρι που φτάνουμε στο διάσελο, ενώ στην πορεία συναντάμε και δυο τρεις τυφλίτες, αυτά τα άκακα φιδάκια που μόνο αναστάτωση προκαλούν σε όσους δεν τα γνωρίζουν. Εκεί στο διάσελο μας περίμενα μια πανοραμική εικόνα, ο κάμπος των Φιλίππων, με το Παγγαίο να δεσπόζει στο βάθος, δίπλα του το Μενοίκιο όρος και αριστερά τα όρη της Λεκάνης, ενώ στην νότια πλευρά απλώνεται με κατεύθυνση προς δυσμάς το Σύμβολο όρος, όλα μαζί μια αγκαλιά για τον ιερό χώρο των αρχαίων Φιλίππων.
Ξανά νέα ανάπαυλα και αρχίζει η κάθοδος προς την μεγάλη ρεματιά της Παλιάς Καβάλας. Η φύση αλλάζει και το μονοπάτι οδηγεί τα βήματα μας στην ρεματιά με τα τεράστια πλατάνια που λειτουργούν ως προστατευτική ομπρέλα από τις ακτίνες του ήλιου και τις θερμοκρασίες που έχουν πάρει την άγουσα. Από εκεί είναι λίγα βήματα ο ανακαινισμένος νερόμυλος, όπου τα μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου Παλιάς Καβάλας έχουν ετοιμάσει κεράσματα για τους πεζοπόρους. Παράλληλα πολύς κόσμος βρίσκεται μαζεμένος για τις υπόλοιπες εκδηλώσεις στα πλαίσια του φεστιβάλ wood water wild. Εντυπωσιακός και ο παλιός νερόμυλος, ένας από τους πολλούς που υπήρχαν και για αιώνες όλοι οι κάτοικοι της ευρύτερης περιοχής αλέθανε το στάρι τους για να πάρουν το αλεύρι τους. Συνολικά 13 νερόμυλους είχε αυτή η κοιλάδα και έχει ανακαινιστεί μόνο ένας, πάλι καλά. Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι οι περισσότεροι πεζοπόροι διήνυσαν την απόσταση των 11 χιλιομέτρων σε τέσσερεις ώρες, εκτός από μερικούς γοργοπόδαρους που την έκαναν σε 3 ώρες!!! Υπήρχαν και οι βαρυπάτηδες που τους χτύπησαν τα παπούτσια και άργησαν με την δικαιολογία ότι απολάμβαναν το τοπίο!!!
Κλείνοντας οφείλουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Ορειβατικό Σύλλογος Καβάλας που με αυτόν τον περίπατο μας έδωσε την ευκαιρία για να ανακαλύψουμε ακόμη λίγους, λησμονημένους θησαυρούς της Καβάλας. Η απόσταση ανάμεσα στο αστικό τοπίο και τον παράδεισο που επιφυλάσσει ο Δρόμος του Νερού στον περιπατητή είναι ελάχιστη, όσο ένα βήμα... για να ξεκινήσει η πορεία, από την εκκλησία του Αγ. Κωνσταντίνου μέχρι τη Μάνα του Νερού.
Θεόδωρος Α. Σπανέλης
(Εφημερίδα ΧΡΟΝΟΜΕΤΡΟ - Τετάρτη 2 Ιουνίου 2010)
