ΠΥΞΙΔΕΣ

Η γη είναι ένας τεράστιος μαγνήτης που έλκει τη μαγνητική βελόνα της πυξίδας και την φέρνει πάντα να δείχνει προς τον βορρά. Η διεύθυνση που παίρνει η μαγνητική βελόνα δεν συμπίπτει με τον αληθινό βορρά δηλαδή με τον Βόρειο Πόλο. Έχει μια μικρή διαφορά γιατί η γη δεν είναι μαγνητισμένη ακριβώς σύμφωνα με τον άξονα περιστροφής της. Έτσι η μαγνητική βελόνα δείχνει τον μαγνητικό βορρά. Η διαφορά του μαγνητικού βορρά από τον αληθινό δεν είναι ίδια σε όλους τους τόπους. Στην Ελλάδα όμως μπορούμε να κάνουμε τη δουλειά μας ταυτίζοντας τον αληθινό και τον μαγνητικό Βορρά γιατί η απόκλιση είναι μικρή. Φυσικά το ίδιο δεν συμβαίνει στις περιοχές που είναι κοντά στους πόλους.

1) Οι ορειβατικές πυξίδες με γωνιόμετρο που μπορούμε να προμηθευτούμε απ’ όλα τα καταστήματα ορειβατικών ειδών. Στις πυξίδες αυτές το ανεμολόγιο είναι σταθερό και περιστρέφεται μόνο η μαγνητική βελόνα. Το ανεμολόγιο είναι στερεωμένο σε πλαστική διάφανη βάση, γεγονός που κάνει τις πυξίδες αυτές πολύ πρακτικές γιατί όταν τις τοποθετούμε πάνω στον χάρτη δεν μας κρύβουν την επιφάνειά του κάτω από αυτές. Ακόμα διαθέτουν χάρακα που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση των αποστάσεων σε χάρτες διαφορετικής κλίμακας. Είναι ιδανικές όταν χρησιμοποιούμε χάρτη για τη χάραξη της πορείας μας.

2) Οι πρισματικές ή του πυροβολικού όπως ονομάζονται. Στις πυξίδες αυτές περιστρέφεται όλος ο δίσκος του ανεμολογίου στον οποίο είναι στερεωμένη η μαγνητική βελόνα. Προσφέρουν μεγαλύτερη ακρίβεια στη χάραξη της πορείας μας ειδικά όταν χρησιμοποιούμε συσκευές GPS.

Για να προσανατολιστούμε με πυξίδα, τη βάζουμε σε ένα επίπεδο και οριζόντιο μέρος. Μόλις σταματήσει να κινείται η βελόνα θα μας δείξει το Βορρά και το Νότο. Θα πρέπει να προσέξουμε όμως να απομακρύνουμε από αυτή οτιδήποτε μπορεί να την αποπροσανατολίσει π.χ. μεταλλικά αντικείμενα, άλλους μαγνήτες, κινητά τηλέφωνα κ.λ.π. Τέλος, δεν πρέπει να βρίσκεται κοντά σε ηλεκτρικά καλώδια και κεραίες.

Το ανεμολόγιο

Η περιφέρεια της πυξίδας (ανεμολόγιο) είναι κύκλος μοιρασμένος σε 360 μοίρες. Οι 360 μοίρες διαιρούνται σε 4 ίσα μέρη οπότε το καθένα περιλαμβάνει 90 μοίρες. Το μηδέν του ανεμολογίου δείχνει το Βορρά. Το σημείο του ανεμολογίου που βρίσκεται αντίθετα στο βορρά δηλ στις 180 μοίρες είναι ο Νότος. ‘Όταν βλέπουμε την πυξίδα και έχουμε απέναντι μας το Βορρά, δεξιά μας ακριβώς στην μέση στις 90 μοίρες είναι η Ανατολή και αριστερά στις 270 είναι η Δύση.

Ακριβώς μεταξύ Βορρά και Ανατολής στις 45° είναι η Βόρειο- Ανατολική κατεύθυνση,

μεταξύ Ανατολής και Νότου στις 135° είναι η Νοτιοανατολική,

μεταξύ Νότου και Δύσης στις 225° είναι η Νοτιοδυτική

και μεταξύ Δύσης και Βορρά στις 315° είναι η Βορειοδυτική κατεύθυνση .

Στην Ελλάδα οι συμβολισμοί κατευθύνσεων γίνονται με τα αρχικά κεφαλαία γράμματα αλλά πρέπει να γνωρίζουμε και τον διεθνή συμβολισμό του Ανεμολογίου.

Αζιμούθιο

Αζιμούθιο ή διόπτευση μιας διεύθυνσης OA είναι η γωνία σε μοίρες που σχηματίζεται από την κατεύθυνση του Βορρά και της διεύθυνσης OΑ κατά τη φορά των δεικτών του ρολογιού. Για παράδειγμα στο διπλανό σχήμα, το αζιμούθιο της ευθείας ΟΑ είναι 310 μοίρες.

ΧΑΡΤΕΣ

Κλίμακα.

Βασικό στοιχείο ενός χάρτη είναι η κλίμακά του, που εκφράζεται με ένα κλάσμα και δηλώνει πόσες φορές έχει σμικρυνθεί μία περιοχή από ότι είναι στην πραγματικότητα. Έτσι π.χ. η κλίμακα 1/50.000 δηλώνει ότι ο χάρτης είναι σμικρυνθεί κατά 50.000 φορές. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να μετρήσουμε αποστάσεις πάνω στο χάρτη. Για παράδειγμα, η απόσταση ενός εκατοστού σε χάρτη με κλίμακα 1/50.000 είναι 50.000 εκατοστά στην πραγματικότητα, δηλαδή 500 μέτρα.

Ισοϋψείς καμπύλες.

Ένα ακόμα βασικό στοιχείο του χάρτη είναι οι ισοϋψείς καμπύλες που είναι χαραγμένες πάνω του και που βοηθάνε στην αναπαράσταση του ανάγλυφου της περιοχής. Κάθε καμπύλη περιλαμβάνει σημεία με το ίδιο υψόμετρο από την επιφάνεια της θάλασσας. Η απόσταση της μιας από την άλλη ισοϋψή ονομάζεται ισοδιάσταση και διαφέρει ανάλογα με τον χάρτη. Για παράδειγμα σε χάρτη που έχει ισοδιάσταση 20 μέτρα, οι δύο διαδοχικές ισοϋψείς αναπαριστάνουν υψομετρική διαφορά 20 μέτρων. Ανά 10 ή ανά 5 ισοϋψείς καμπύλες, αναγράφεται το υψόμετρο της περιοχής.

Για την αναγνώριση της μορφολογίας του εδάφους από τις ισοϋψείς ενός χάρτη χρειάζεται οπωσδήποτε αρκετή εξάσκηση. Υπάρχουν όμως κάποιοι κανόνες που μπορούν να βοηθήσουν:

• Όσο πιο κοντά είναι η μία με την άλλη ισοϋψή τόσο πιο απότομη είναι η μορφολογία του εδάφους στο σημείο αυτό.

• Κλειστές και ομόκεντρες ισοϋψείς υποδηλώνουν κορυφή.

• Όταν οι καμπύλες είναι κοντά η μία στην άλλη προς την κορυφή του υψώματος, τότε η κορυφή είναι μυτερή.

• Όταν είναι αραιές προς την κορυφή, τότε αυτή είναι επίπεδη.

• Όταν είναι πυκνές κάτω στην περιφέρεια και αραιώνουν προς την κορυφή η πλαγιά είναι κυρτή. Στην περίπτωση αυτή η κορυφή δεν είναι ορατή καθώς ανεβαίνουμε.

• Όταν είναι αραιές κάτω στην περιφέρεια και πυκνώνουν προς την κορυφή η πλαγιά είναι κοίλη.

• Καμπύλες που περνούν από ποτάμια ή χαράδρες ενώνονται πάντα σε σχήμα V. Η μύτη του V δείχνει τον σχηματισμό της χαράδρας ή του ποταμού. Υπάρχει όμως περίπτωση να δείχνει ράχη και όχι κάποια ρεματιά. Για το λόγο αυτό τα ρέματα υποδηλώνονται με μια μπλε διακεκομμένη γραμμή.

• Μερικές φορές οι καμπύλες δείχνουν δύο κορυφές που βρίσκονται πολύ κοντά η μία στην άλλη. Το χαμηλό τμήμα ανάμεσα τους ονομάζεται ΑΥΧΕΝΑΣ ή ΔΙΑΣΕΛΟ.

Βρίσκεται συνήθως στο κάτω μέρος του χάρτη ή στο περιθώριο. Εκεί επεξηγούνται με σύμβολα τα επιμέρους χαρακτηριστικά σημεία της περιοχής, η κλίμακα του χάρτη, η ισοδιάσταση κλπ.

Σύστημα γεωγραφικών συντεταγμένων (LAT/LONG).

Κάθε σημείο ενός χάρτη μπορεί να προσδιοριστεί με την βοήθεια δύο αριθμών που ονομάζονται συντεταγμένες. Η επιφάνεια της γης χωρίζεται με νοητές γραμμές, τους Μεσημβρινούς και τους Παράλληλους. Οι μεσημβρινοί ξεκινούν από τον ένα πόλο και καταλήγουν στον άλλο και είναι αριθμημένοι σε μοίρες. Η αρίθμηση ξεκινάει από 0 μοίρες (μεσημβρινός του Greenwich) έως 180 μοίρες Ανατολικά ή Δυτικά αντίστοιχα του Greenwich. Οι αριθμοί αυτοί ονομάζονται γεωγραφικό μήκος (Longityde). Αντίστοιχα οι παράλληλοι, είναι κύκλοι παράλληλοι προς τον ισημερινό. Και αυτοί αριθμούνται σε μοίρες με 0 στον Ισημερινό και 90 στο Βόρειο και Νότιο πόλο. Οι αριθμοί αυτοί ονομάζονται γεωγραφικό πλάτος (Latityde).

Κάθε μοίρα χωρίζεται σε 60 λεπτά. Το κάθε λεπτό μπορεί να χωριστεί είτε σε 60 δεύτερα είτε σε 1000 χιλιοστά. Στην περίπτωση των χιλιοστών ,όπως είναι προφανές, έχουμε μεγαλύτερη ακρίβεια. Έτσι η κάθε θέση πάνω στην επιφάνεια της γης μπορεί να προσδιοριστεί από το γεωγραφικό πλάτος και μήκος με δύο αριθμούς. Για παράδειγμα 40o55.18N, 024o08.75E

Στο περιθώριο των χαρτών θα πρέπει να σημειώνεται το γεωγραφικό πλάτος και μήκος έτσι ώστε να προσδιορίζεται το κάθε σημείο τους (δυστυχώς αυτό δεν ισχύει σε αρκετούς χάρτες του εμπορίου).

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε και το εξής: Επειδή η επιφάνεια της γης δεν είναι επίπεδη αλλά σφαιρική, η μεταφορά της στο χάρτη γίνεται αναγκαστικά με παραμορφώσεις. Υπάρχουν πολλά συστήματα προβολής της επιφάνειας της γης στο επίπεδο (ονομάζονται γεωδαιτικά συστήματα αναφοράς ) από τα οποία άλλα διατηρούν τις αναλογίες των εμβαδών, άλλα των μηκών κλπ. Έτσι, σε χάρτες που έχουν στηριχθεί σε διαφορετικά γεωδαιτικά συστήματα, το ίδιο σημείο θα αναφέρεται με διαφορετικές γεωγραφικές συντεταγμένες. Στην Ελλάδα όλοι σχεδόν οι χάρτες που κυκλοφορούν στηρίζονται στο υπόβαθρο των χαρτών της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού (ΓΥΣ) η οποία χρησιμοποιεί το Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αξόνων ΕΓΣΑ 87. Οι παλαιότερες σειρές χαρτών της ΓΥΣ χρησιμοποιούν το Ενιαίο Ευρωπαϊκό Σύστημα Αναφοράς του 1950 (European Datum 1950). Η πληροφορία της γεωαναφοράς του χάρτη είναι πολύ χρήσιμη όταν χρησιμοποιούμε το χάρτη σε συνδιασμό με κάποια συσκευή GPS.

Τέλος, για να είναι ένας χάρτης χρήσιμος στον ορειβάτη θα πρέπει:

• Να είναι όσο το δυνατόν μεγαλύτερης κλίμακας. Ακόμα και η κλίμακα 1:50.000 πολλές φορές αποδεικνύεται ανεπαρκής. Οι καλύτερες κλίμακες για πεζοπορία είναι οι 1:20.000 – 1:30.000 αλλά τέτοιοι χάρτες δυστυχώς δεν κυκλοφορούν στην Ελλάδα.

• Να είναι συμβατός με GPS και να αναγράφει τόσο το γεωδαιτικό σύστημα που χρησιμοποιεί όσο και τις γεωγραφικές συντεταγμένες σε βαθμονομημένη κλίμακα στο περιθώριο του.

• Να αποτυπώνει με ακρίβεια τα γνωστότερα μονοπάτια της περιοχής.

• Να καταγράφει τα διάφορα σημεία της διαδρομής όπως πηγές, στάνες, κάστρα, σπηλιές, εκκλησίες, καταφύγια κτλ καθώς και τις ονομασίες τους.

• Να είναι όσο το δυνατόν πιο ενημερωμένος, κυρίως στη χάραξη των δρόμων, γιατί ένας νέος δρόμος αλλάζει εντελώς το τοπίο και γίνεται αιτία να καταστρέφονται και να χάνονται παλιά μονοπάτια.

• Να τηρεί τους αναγκαίους όρους πιστότητας και ακρίβειας τόσο στην αναπαραγωγή των τοπογραφικών δεδομένων όσο και στην τελική εκτύπωση.

Κείμενο: Θανάσης Δασκαλούδης