Δεν είναι αυτός ο λόγος για τον οποίο η ταινία δεν ήταν καλή. Η τέχνη σε καμία περίπτωση δεν είναι υποχρεωμένη να αντιγράφει πιστά την πραγματικότητα. Ο κόσμος του δημιουργού μπορεί να δέχεται ερεθίσματα από τον κόσμο στον οποίο κινούμαστε, κι όχι απλώς να τον καθρεφτίζει. Άλλωστε η σύγκριση ταινιών με γνώμονα τα βιβλία που σεναριοποιούνται ποτέ δεν ευνόησε την ταινία, ίσως γιατί είναι εκ φύσεως άτοπη. Αν θέλουμε να κρίνουμε αντικειμενικά μια ταινία, μάλλον είναι καλύτερα να ξεχάσουμε το βιβλίο στο οποίο βασίστηκε. Όχι μόνο επειδή ο σκηνοθέτης έχει τη δική του ματιά, αλλά γιατί διαβάζοντας ένα βιβλίο έχουμε ήδη πλάσει τις δικές μας εικόνες, που δεν είναι πάντα πρόθυμες να αντικατασταθούν από αυτές που προβάλλονται στη μεγάλη οθόνη. Το ίδιο δύσκολο, άλλωστε, είναι να απαλλαγείς από τις εικόνες μιας ταινίας διαβάζοντας εκ των υστέρων το βιβλίο στο οποίο βασίστηκε.
Το φταίξιμο δεν ανήκει στον Μπράντ Πητ, ο οποίος δεν είναι τόσο κακός όσο θέλουν να τον παρουσιάσουν ορισμένοι κριτικοί. Μπορεί να μην πρόκειται για καλλιτεχνικό φαινόμενο, αλλά ήταν μια χαρά στο «12 πίθηκοι», και δεν εξαφανίστηκε δίπλα στον εξαιρετικό Μόργκαν Φρήμαν στο «Seven». Ο λόγος για τον οποίον η ταινία δεν ήταν καλή είναι ότι ο ίδιος ο Ανώ δεν επεδίωξε ν' απαλλαγεί από το βιβλίο, και προσπάθησε να διαπραγματευθεί στη διάρκεια μιας κανονικής ταινίας θέματα που θα μπορούσαν να γεμίσουν περισσότερες. Αυτό φάνηκε να τον ξεπερνά. Στο πρώτο μέρος η γρήγορη εναλλαγή σκηνών υπερβάλει τα όρια της λεγόμενης κινηματογραφικής ταχύτητας, όσο για το δεύτερο, μόνο η παρουσία των ηθοποιών σε διαβεβαιώνει ότι παρακολουθείς το ίδιο το έργο. Παρ' όλα αυτά καμία ταινία του Ανώ δεν έπεσε κάτωθεν του αξιοπρεπούς και η πιο καλή συνταγή παραμένει αυτή που θα βασίζεται σε δόσεις αμερικανικού δολαρίου και ευρωπαϊκού πνεύματος, αρκεί το δεύτερο να έχει το πάνω χέρι.
Όσον αφορά το ορειβατικό μέρος, η πολύ καλή κινηματογράφηση των σκηνών της αρχής δεν αρκούν να την χαρακτηρίσουν σαν ορειβατική, καθώς η ορειβασία χρησιμεύει σαν σκηνικό (χωρίς αυτό να αποτελεί ελάττωμα της ταινίας). Η ορειβασία αποτελούσε το σκηνικό και στην αστυνομική ταινία «Ο δολοφόνος των Άλπεων», και στα κατορθώματα του - υπερμυώδη για τα αναρριχητικά δεδομένα - Σταλόνε στο «Χαμηλό βαρομετρικό». Έτσι η μόνη ταινία - αμιγώς ορειβατικού περιεχομένου παραμένει η ελάχιστα γνωστή και χαμηλής αποδοχής «Κ2». Οι ορειβάτες θα πρέπει να περιμένουν μάλλον για καιρό, για μια ταινία που θα αφορά και άλλους εκτός από αυτούς, με τον ίδιο τρόπο που το «Απέραντο γαλάζιο» δεν απευθυνόταν μόνο στους φίλους των καταδύσεων, τα «Άρματα της φωτιάς» μόνο στους φίλους των αγώνων δρόμου, και το «Οργισμένο είδωλο» μόνο στους φίλους των ρινγκ.
Οι συζητήσεις για το πρόσωπο του 85χρονου αποτραβηγμένου Χάρρερ συνεχίστηκαν, όταν οι συζητήσεις για την ταινία στην οποία χρησίμευσε ως κεντρικός χαρακτήρας είχαν καταλαγιάσει. Ο λόγος, όπως αναφέραμε, η σύνδεσή του με το Ναζιστικό καθεστώς στη νεολαία του οποίου είχε διατελέσει μέλος. Είναι φυσική η αμηχανία που προκαλεί η αντιφατικότητα της ανθρώπινης φύσης. Τι στάση άραγε μπορούμε να πάρουμε, όταν αρνητικές συμπεριφορές συνοδεύουν προσωπικότητες που έχουν συντελέσει, στο χιλιοστό που τους αναλογεί, στη θετική εξέλιξη της ιστορίας; Θα τους καθίσουμε στην ίδια καρέκλα μ' όσους μόνο κακό εκπέμπουν ή θα δεχτούμε το απυρόβλητο, και θα περιμένουμε το χρόνο να τους εξαγνίσει, αποθέτοντας στη λήθη τα αρνητικά και διατηρώντας μόνο το θετικό τού έργου τους;
Η επιλογή της Ιστορίας είναι μάλλον η δεύτερη. Το έργο είναι αυτό που μένει σαν παρακαταθήκη στους αιώνες, και η δύναμη του θα επισκιάζει όλο και περισσότερο τις επιλογές και τη στάση ζωής του δημιουργού. Στο πέρασμα του χρόνου π.χ. θα σηκώνονται όλο και λιγότερες πέτρες αναθέματος ενάντια στον φιλοναζιστή Έζρα Πάουντ, ενώ το ποιητικό του έργο θα παραμένει αλώβητο. Δίκαιο ή άδικο, συμβαίνει.
Το πρόβλημα με τον Χάρρερ είναι ότι ο ίδιος δεν άφησε το χρόνο - που ήταν αρκετός για να κάνει καλή δουλειά - να δουλέψει υπέρ του. Σαν ζωντανός θρύλος της ορειβασίας θα έβρισκε πολλούς να τον υπερασπιστούν. Άλλωστε σε καιρούς χαλεπούς, όπως αυτοί που έζησε, όταν οι πύλες των ονείρων ανοίγουν μόνο με το κλειδί της συγκατάθεσης και της ανοχής, κι όταν ο μόνος τρόπος για την πραγματοποίηση των στόχων περνά μέσα από την ευπείθεια, οι αποφάσεις είναι δύσκολες, και το παράδειγμα των λίγων που είχαν το θάρρος να θυσιάσουν τα πάντα στο βωμό των ιδεών τους, δεν νομιμοποιεί σε κανένα, εκτός ίσως από τους ίδιους, στο δικαίωμα της κατακραυγής. Αυτό όμως που φέρνει σε δύσκολη θέση τους υπερασπιστές του Χάρρερ, είναι ότι ποτέ στην μετέπειτα ζωή του δεν έδωσε το παραμικρό δείγμα μεταμέλειας, ούτε ποτέ αποπειράθηκε να δικαιολογήσει τη στάση του. Το αντίθετο. Στις όποιες εμφανίσεις του έδειξε ότι εμμένει στις τότε ιδέες του.
Στο άρθρο του «Ο Χάινριχ Χάρρερ και τα SS» ο Ρέινολντ Μέσσνερ γράφει: «Σέβομαι πραγματικά τον Χάρρερ σαν ορειβάτη. Η βόρεια πλευρά του Eiger ήταν ένα παγκόσμιο γεγονός. Και η πορεία του στο Θιβέτ, αξιοζήλευτη, εκπληκτική. Σε ποιόν δεν θα άρεσε να έχει μια τέτοια εμπειρία; Ο Χάρρερ ήταν εξαιρετικά δυνατός οδοιπόρος, ένας σκληρός και ανθεκτικός άντρας. Έχω την βαθύτερη εκτίμηση για τον ορειβάτη και εξερευνητή Χάρρερ. Όμως οι επιφυλάξεις μου αφορούν τον άνθρωπο και την πολιτική του σκέψη. Το Θιβέτ θα μπορούσε να είναι μια ελεύθερη χώρα σήμερα, αν ο νεαρός Δαλάϊ Λάμα είχε ένα σοφό δάσκαλο και συμβουλάτορα το 1949, 1950, 1951».
Το τελευταίο ακούγεται σκληρό, αλλά αν ο ίδιος ο Χάρρερ δεν έχει διάθεση να απαλλαγεί από το βαρύ φορτίο του παρελθόντος που κουβαλά, κανείς δεν θα προσπαθήσει να το κάνει για χάρη του.
Ύψιστη διάκριση; Από α προς δ: Α. Heckmair, H. Harrer, A. Hitler, F. Kasparek, L. Vorg και δύο αξιωματούχοι των Ναζί σε τελετή συγχαρητηρίων για την επιτυχημένη ανάβαση το 1938 στο Eiger. Στο βιβλίο στο οποίο περιγράφεται η ανάβαση των Αυστριακών Harrer και Kasparek και των Γερμανών Heckmair και Vorg, η σειρά παρόμοιων φωτογραφιών τιτλοφορήθηκε σαν «η μεγαλύτερη των τιμών». Διακρίνονται οι τραυματισμοί από κρυοπαγήματα στους Kasparek και Vorg, και τα αναμνηστικά κουτιά που τους απονεμήθηκαν και περιέχουν προφανώς μετάλλια. Η αποστολή που ακολούθησε στο Nanga Parbat και που οδήγησε τον Χάρρερ στις περιπέτειες που περιέγραψε στο βιβλίο του «7 χρόνια στο Θιβέτ», ήταν μέρος της Ναζιστικής προπαγάνδας του Γκαίμπελς για την ανωτερότητα της Άριας φυλής, και κανείς δεν είχε την πιθανότητα συμμετοχής σ' αυτήν αν δεν ήταν μέλος του εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος. Ο Vorg θα σκοτωθεί το 1941 στο ρωσικό μέτωπο και ο Kasparek το 1954 σε ορειβατικό ατύχημα στο Περού. Ο Heckmair είναι σήμερα 91 ετών, διατηρείται σε καλή φυσική κατάσταση και έχει κάνει αυτό που ο Harrer δεν έκανε. Κράτησε αποστάσεις από το παρελθόν και καθώς το μέλλον δεν προσφέρει πολλά περιθώρια, δήλωσε ότι ενδιαφέρεται μόνο για το τώρα.
Βασίλης Κυριλλίδης - Ιούλιος '98
δημοσιεύτηκε σε πρώτη μορφή στην εφημερίδα χρονόμετρο.